ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಇತಿಹಾಸಾರಂಭ ಕಾಲ – ಮೌರ್ಯರು ಮತ್ತು ಶಾತವಾಹನರು

  ಲಿಖಿತ ದಾಖಲೆಗಳು ಲಭ್ಯವಾದ ನಂತರದ ಕಾಲವನ್ನು ಇತಿಹಾಸದ ಆರಂಭ ಕಾಲ ಅಥವಾ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಕಾಲ ಎಂದು ಕರೆಯುವರು. ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಈ ಕಾಲಘಟ್ಟವು ಅಶೋಕನ ಶಾಸನಗಳಿಗಿಂತ ಎರಡು ಶತಮಾನಗಳ ಹಿಂದೆಯೇ ಆರಂಭವಾಗಿದೆ. ಅಂದರೆ ಸು. ಸಾ.ಶ.ಪೂ 500 . ರಷ್ಟು ಹಿಂದಿನ ಸಾಹಿತ್ಯದ ತುಣುಕುಗಳು ಲಭ್ಯವಾಗಿವೆ. ಕರ್ನಾಟಕದ ಅಶೋಕನ ಶಾಸನಗಳ ಕಾಲವು ಸಾ.ಶ.ಪೂ 259-58 ಎಂದು ಗುರ್ತಿಸಲಾಗಿದೆ. ಚಿತ್ರದುರ್ಗ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಅವನ ಶಾಸನಗಳು ಮೌರ್ಯರ ದಕ್ಷಿಣ ಗಡಿಯನ್ನು ತಿಳಿಸುತ್ತವೆ. (ಬ್ರಹ್ಮಗಿರಿ, ಅಶೋಕ ಸಿದ್ದಾಪುರ & ಜಟಿಂಗ ರಾಮೇಶ್ವರ) ಇಸಿಲ ಎಂಬುದು ಈ ಪ್ರಾಂತ್ಯಕ್ಕಿದ್ದ ಅಂದಿನ ಹೆಸರು. ಸುವರ್ಣಗಿರಿ ಅದರ ರಾಜಧಾನಿ; ಅಂದರೆ ಇಂದಿನ ಕೊಪ್ಪಳ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಕನಕಗಿರಿ ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ. ಸು. ಸಾ.ಶ.ವ. 1500 ವರ್ಷಗಳಷ್ಟು ಹಿಂದಿನ ಕನ್ನಡ ಕೃತಿ ʼಸಿಂಗಿರಾಜ ಪುರಾಣʼ ದಲ್ಲಿ ಪಟ್ಟದಕಲ್ಲು ಕುರಿತು ಮಾಹಿತಿ ನೀಡುವಾಗ ಇದು ನಂದರ ಆಳ್ವಿಕೆಗೆ ಒಳಪಟ್ಟಿತ್ತು ಎಂಬ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ. ಅದಕ್ಕೂ ಹಿಂದೆ 11ನೆ ಶತಮಾನದ ಕೆಲವು ದಾಖಲೆಗಳ ಪ್ರಕಾರ ನಂದರು ಕುಂತಳದಲ್ಲೂ (ಬನವಾಸಿ) ಅಧಿಕಾರ ಹೊಂದಿದ್ದ ಬಗ್ಗೆ ಮಾಹಿತಿ ಲಭ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ. ಕಾರಣ ಚಿತ್ರದುರ್ಗ ಮತ್ತು ಅದರ ಮೇಲಣ ಪ್ರದೇಶಗಳು ಮೌರ್ಯರು ಮತ್ತು ಅವರಿಗೂ ಹಿಂದೆ ನಂದರ ಆಳ್ವಿಕೆಗೆ ಒಳಪಟ್ಟಿತ್ತು ಎಂಬುದು ಇದರಿಂದ ದೃಢವಾಗುತ್ತದೆ. ಏಕೆಂದರೆ ಮೌರ್ಯರು ಇಡೀ ನಂದ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಗೆದ್ದಿದ್ದರು.

   ಏಳನೆ ಶತಮಾನದ ಶ್ರವಣಬೆಳಗೊಳದ ಶಾಸನಗಳ ಪ್ರಕಾರ ಚಂದ್ರಗುಪ್ತ ಮೌರ್ಯನು ಗುರು ಭದ್ರಬಾಹುವಿನೊಂದಿಗೆ ಇಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದು ನೆಲೆಸಿ ಸಲ್ಲೇಖನ ಕೈಗೊಂಡ ಬಗ್ಗೆ ಮಾಹಿತಿ ತಿಳಿಸುತ್ತವೆ. ಅವನು ವಾಸವಿದ್ದ ಬೆಟ್ಟಕ್ಕೆ ಚಂದ್ರಗಿರಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತಿದ್ದು, ಅವನ ಹೆಸರಿನ ಒಂದು ಬಸದಿಯು ಅಲ್ಲಿದೆ. ಆದರೆ ಮಂ. ಗೋವಿಂದ ಪೈ ಅವರು ಇಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದವನು ಮೌರ್ಯ ವಂಶದ ಸ್ಥಾಪಕನಲ್ಲ; ಬದಲಿಗೆ ಅಶೋಕನ ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬನಾಗಿದ್ದ ಸಂಪ್ರತಿ ಚಂದ್ರಗುಪ್ತ ಎಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಅಶೋಕನ 11 ಶಾಸನಗಳು ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ದೊರೆತಿದ್ದು ಚಿತ್ರದುರ್ಗದ ಶಾಸನಗಳು ಅತ್ಯಂತ ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲಿ ದೊರೆತಿರುವ ಕಾರಣ ಈ ಭಾಗವು ಅಶೋಕನ ಆಳ್ವಿಕೆಗೆ ಒಳಪಟ್ಟಿದ್ದು ನಿರ್ವಿವಾದ. ಶ್ರೀಲಂಕಾದ ಬೌದ್ಧ ಕೃತಿ ಮಹಾವಂಶದಲ್ಲೂ ಅಶೋಕನು ವನವಾಸ (ಇಂದಿನ ಬನವಾಸಿ) ಕ್ಕೆ ತನ್ನ ಧರ್ಮಪ್ರಚಾರಕರನ್ನು ಕಳುಹಿಸಿದ್ದ ಬಗ್ಗೆ ಮಾಹಿತಿ ನೀಡುತ್ತದೆ. ಇದರಿಂದ ಶಾತವಾಹನರಿಗೂ ಮೊದಲು ಮೌರ್ಯರು ಕರ್ನಾಟಕದ ಭಾಗಗಳನ್ನು ಆಳುತ್ತಿದ್ದರೆಂದು ನಂಬಬಹುದು. ಇದಕ್ಕೆ ಪೂರಕವಾಗಿ ಕಲಬುರ್ಗಿ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಸನ್ನತಿಯಲ್ಲಿ ಅವರ ಕಾಲದ ಸ್ಮಾರಕಗಳು ದೊರೆತಿವೆ.

ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಶಾತವಾಹನರು.

   ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿದ ಲಿಖಿತ ಆಧಾರಗಳುಳ್ಳ ಹಿರಿಯ ರಾಜ ಮನೆತನವೆಂದರೆ ಶಾತವಾಹನರು. ಮತ್ಸ್ಯ, ವಿಷ್ಣು & ಭಾಗವತ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಆಧಾರಗಳು ಲಭ್ಯ. ಕಾರ್ಲೆ, ನಾಸಿಕ್‌ & ಕನ್ಹೇರಿಗಳಲ್ಲಿನ ಪ್ರಾಕೃತ ಶಾಸನಗಳು ಪುರಾಣಗಳಿಗೆ ಪೂರಕವಾಗಿವೆ. ನಾಣ್ಯಗಳೂ ಸಹ ಮಾಹಿತಿ ಒದಗಿಸುತ್ತವೆ. ದಕ್ಷಿಣಾಪಥದ ಒಡೆಯರು ಎಂದು ಸ್ವಯಂ ಉಲ್ಲೇಖ. ರಾಜ್ಯವು ಕೊಂಕಣದಿಂದ ಕೃಷ್ಣ ನದಿಯ ಮುಖಜಭೂಮಿಯವರೆಗೆ ಹರಡಿತ್ತು.ಚಂದ್ರವಳ್ಲೀ ಇವರ ದಕ್ಷಿಣದ ಗಡಿಯಾಗಿತ್ತು. ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣದಂತೆ 30 ಅರಸರು ಸು. 460 ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಆಳಿದ್ದಾರೆ. ಕೆಲವು ವಿದ್ವಾಂಸರು ಇವರ ಆಳ್ವಿಕೆ ಸಾ.ಶ.ಪೂ. 300 ರಲ್ಲಿ ಆರಂಭವಾಯಿತು ಎಂದು ತಿಳಿಸಿದ್ದರೆ, ಡಿ.ಸಿ ಸರ್ಕಾರರ್ರವರು ಇವರ ಆಳ್ವಿಕೆಯ ಆರಂಭದ ಕಾಲವು ಸು. ಸಾ.ಶ.ವ. 30 ರಲ್ಲಿ ಆಗಿರಬಹುದು ಎಂದು ವಾದಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಅವರ ಪ್ರಕಾರ ವಿವಿಧ ಪುರಾಣಗಳು ತಿಳಿಸುವಂತೆ ಶಾತವಾಹನರಿಗಿಂತ ಮುನ್ನ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿದ ಮೌರ್ಯ, ಶೃಂಗ & ಕಣ್ವರ ಒಟ್ಟು ಆಳ್ವಿಕೆಯ ಕಾಲ ಸು. 294 ವರ್ಷಗಳು. ಮೌರ್ಯರ ಸ್ಥಾಪಕ ಚಂದ್ರಗುಪ್ತನ ಕಾಲವು ಸಾ.ಶ.ಪೂ. 324 ಆಗಿದ್ದು, ಅದರಲ್ಲಿ ಮೇಲಿನ ಒಟ್ಟು ಕಾಲವನ್ನು ಕಳೆದರೆ ಉಳಿಯುವ 30 ಶಾತವಾಹನರ ಆರಂಭಿಕ ಕಾಲವಾಗಿದೆ. ಕಣ್ವರ ಕೊನೆಯ ಅರಸನನ್ನು ಇವರ ಮೊದಲ ಅರಸು ಪದಚ್ಯುತಗೊಳಿಸಿದನೆಂಬ ಪೌರಾಣಿಕ ಮಾಹಿತಿ ಇದಕ್ಕೆ ಆಧಾರವಾಗಿದೆ. ಬಳ್ಳಾರಿ ಮತ್ತು ಧಾರವಾಡ ಜಿಲ್ಲೆಗಳ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು “ಶಾತವಾಹನಿಹಾರ” ಎಂದು ಕರೆದಿರುವ ಕಾರಣ ಇವರು ಕರ್ನಾಟಕದ ಮೂಲದವರೆಂಬುದು ಕೆಲವು ವಿದ್ವಾಂಸರ ವಾದ. ಡಿ.ಸಿ ಸರ್ಕಾರ್‌ ಮತ್ತು ಡಾ. ಭಂಡಾರ್ಕರ್‌ರವರು ಧಾನ್ಯಕಟಕ, ಪ್ರತಿಷ್ಠಾನ ಮತ್ತು ಕುಂತಳಗಳಲ್ಲಿ ಇವರ ಮೂರು ಶಾಖೆಗಳಿದ್ದ ಬಗ್ಗೆ ಮಾಃಇತಿ ನೀಡುತ್ತಾರೆ. ಶಕರ ಆಕ್ರಮಣದ ಕಾರಣ ಶಾತವಾಹನರು ಒಂದು ಶತಮಾನದ ಕಾಲ ನೇಪಥ್ಯಕ್ಕೆ ಸರಿದಿದ್ದರು.

ಸಿಮುಖ ಅಥವಾ ಶ್ರೀಮುಖ: ಸಾ.ಶ.ವ. 235-212. ಸ್ಥಾಪಕ. ಪೈಠಣ ರಾಜಧಾನಿ. ಆಂಧ್ರಭೃತ್ಯ ಅಂದರೆ ಆಂಧ್ರದ ಮೂಲದವನು. ಹೈದ್ರಾಬಾದಿನ ಕರೀಂನಗರ ಬಳಿ ಇವನ ನಾಣ್ಯಗಳು ಲಭ್ಯ.  ಕಾರಣ ಅದು ಅವರ ಆಡಳಿತದ ಆರಂಭಿಕ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿರಬಹುದು. ಕಣ್ವರ ಕೊನೆಯ ಅರಸು ಸುಶರ್ಮನನ್ನು ಕೊಂದು ಸ್ವತಂತ್ರ ಆಡಳಿತ ಆರಂಬ ಮಾಡಿದನು. ನಾನಘಾಟ್‌ ಶಾಸನದಲ್ಲಿ ರಾಯ ಸಿಮುಖ, ಏಕ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ನಾಸಿಕ್‌ ಶಾಸನದಲ್ಲಿ ಅದ್ವಿತೀಯ ಎಂಬ ಬಿರುದುಗಳು. ಪಲ್ಲವರು & ಕುಂತಳದ ಚುಟುಗಳೊಂದಿಗೆ ವೈವಾಹಿಕ ಸಂಬಂಧಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದನು. ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ, ಮಾಳವ & ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶಗಳನ್ನು  ಗೆದ್ದನು. ಇವನು ವೈದಿಕ ಮತಾವಲಂಬಿ.  ಇವನ ನಂತರ ಸೋದರ ಕೃಷ್ಣ ಅಥವಾ ಕನ್ಹ ಆಳಿದನು.  

ಕನ್ಹ: ಸಾ.ಶ.ಪೂ. 212-185. ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮದ ಪೋಷಕ. ನಾಸಿಕ್‌ ಬಳಿ ಗುಹಾಂತರ ದೇವಾಲಯಗಳ ನಿರ್ಮಾಣ ಮಾಡಿಸಿದ್ದಾನೆ.

1ನೆ ಶಾತಕರ್ಣಿ 194-128. ಸಿಮುಖನ ಮಗ. ಆರಂಭದ ಶಾತಕರ್ಣಿಗಳಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಬಲ. ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಮಹಾರಥಿಗಳ ನಾಗನಿಕಳೊಂದಿಗೆ ವಿವಾಹವಾಗಿದ್ದನು. ಇವಳು ನಾನಘಾಟ್‌ ಶಾಸನ ಬರೆಯಿಸಿದ್ದಾಳೆ. ಮಾಳವ, ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ, ಸೌರಾಷ್ಟ್ರದ ಪ್ರದೇಶಗಳನ್ನು ಗೆದ್ದು ರಾಜ್ಯವನ್ನು ವಿಂಧ್ಯದಿಂದ ಕೊಂಕಣದ ತನಕ ವಿಸ್ತರಿಸಿದ. ಇದರ ಸ್ಮರಣಾರ್ಥ ಅಶ್ವಮೇಧ & ರಾಜಸೂಯ ಯಾಗಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದನೆಂದು ಮತ್ತು ಪ್ರತಾಪಶಾಲಿಯಾದ ಅರಸನೆಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ದಕ್ಷಿಣಾಪಥರಥಿ, ದಕ್ಷಿಣಾಪಥ ಸಾರ್ವಭೌಮ & ಅಪ್ರಹತಿಹತ ಎಂಬ ಬಿರುದುಗಳು ಇವನಿಗಿದ್ದವು. ಮರಣದ ಕಾಲಕ್ಕೆ ಮಕ್ಕಳು ಶತಶ್ರಿ & ವೇದಶ್ರಿ ಅಪ್ರಾಪ್ತರಾದ ಕಾರಣ ಪತ್ನಿಯ ಆಡಳಿತ ಏರ್ಪಟ್ಟಿತು.

2ನೆ ಶಾತಕರ್ಣಿ ಆಳಿದ ನಂತರ ಅನೇಕ ಅರಸರು ಆಳಿದ್ದಾರೆ. ಅವರ ಬಗ್ಗೆ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಮಾಹಿತಿಗಳು ಅಲಭ್ಯ.

ಒಂದನೆ ಪುಲಮಾಯಿ ಸಾ.ಶ.ಪೂ. 30-19. ಶಕ ಕ್ಷತ್ರಪರ ಮೇಲೆ ವಿಜಯ ಸಾಧಿಸಿದನು. ಕಣ್ವರ ಮೇಲೆ ವಿಜಯ ಸಾಧಿಸಿ ಮಗಧದ ಮೇಲೆ ಅಧಿಕಾರ ಸ್ಥಾಪಿಸಿದನು. ಇವನ ಮತ್ತು ಹಾಲನ ನಡುವಣ ಅನೇಕ ಅರಸರು ಆಳಿದ ಮಾಹಿತಿ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಲಭ್ಯವಾದರೂ ಅವುಗಳಿಗೆ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಆಧಾರಗಳು ಅಲಭ್ಯ.

ಹಾಲ ಶ.ವ. 20-24. 17ನೆ ದೊರೆ. ಸಾಹಿತಿ & ವಿದ್ವಾಂಸ. ಗಾಥಾಸಪ್ತಶತಿ & ಸಪ್ತಶೈ ಇವನ ಕೃತಿಗಳು. ಲೀಲಾವತಿ ಪರಿಣಯದಂತೆ ಸಿಲೋನ್‌ ಗೆದ್ದು ಅಲ್ಲಿನ ರಾಜಕುಮಾರಿ ಲೀಲಾವತಿಯೊಂದಿಗೆ ವಿವಾಹವಾಗಿದ್ದನು. ಗುಣಾಢ್ಯ ಇವನ ಸಮಕಾಲೀನ; ವಡ್ಡಕಥಾ ಅಥವಾ ಬೃಹತ್ಕಥಾ ಇವನ ಕೃತಿ. ಇದು ಪೈಶಾಚ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿದೆ. ಇವನ ನಂತರ ನಾಲ್ಕು ಅರಸರ ಆಡಳಿತ ನಡೆಯಿತು. ಈ ಕಾಲಕ್ಕೆ ಶಕರ ದಾಳಿಗಳು ನಡೆದ ಕಾರಣ ರಾಜಕೀಯ ನೇಪಥ್ಯ ಉಂಟಾಗಿ ಆ ಕಾಲದ ಇತಿಹಾಸ ಮಸುಕಾಗಿದೆ.

ಗೌತಮಿಪುತ್ರ ಶಾತಕರ್ಣಿ: ಸಾ.ಶ.ವ. 106-130. 23ನೆ ಅರಸು. ತ್ರೈಸಮುದ್ರೋತೋಯ ಪೀತವಾಹನ. ಶಕಾರಿ. ಶಕರ ನಹಪಾಣ & ಅವನ ಅಳಿಯ ಉಸವದತ್ತನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ ಅವನಿಂದ ಅನೇಕ ಪ್ರದೇಶಗಳನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡನು. ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ, ಕೊಂಕಣ, ಸೌರಾಷ್ಟ್ರಗಳನ್ನು ಗೆದ್ದನು. ಅಲ್ಲದೇ ವಿಂಧ್ಯದ ತಪ್ಪಲಿನ ಅನೇಕ ರಾಜ್ಯಗಳನ್ನು ಗೆದ್ದನು. ನಾಸಿಕ್‌ ಬಳಿಯ ನಹಪಾಣನ ನಾಣ್ಯಗಳ ಮೇಲೆ ಶಕಾರಿ ಎಂಬ ತನ್ನ ಬಿರುದನ್ನು ಮರು ಮುದ್ರಣ ಮಾಡಿಸಿದ್ದಾನೆ. ವಂಶದ ಕೀರ್ತಿಯ ಮರುಸ್ಥಾಪಕನೆಂದು ಪುಲಮಾಯಿಯ ಶಾಸನದಿಂದ ಮಾಃಇತಿ. ಸೌರಾಷ್ಟ್ರ, ಮಾಳವ, ಕೃಷ್ಣ ನದಿಯ ಕೊಳ್ಳದ ಪ್ರದೇಶಗಳು ಇವನ ಅಧೀನಕ್ಕೆ ಒಳಪಟ್ಟಿದ್ದವು. ಪೂರ್ವ-ಪಶ್ಚಿಮ ಸಮುದ್ರಗಳ ನಡುವಣ ಭೂಮಿಯ ಒಡೆಯ ಎನಿಸಿದ್ದನು. ಪಶ್ಚಿಮಪ್ರಭು, ವಿಂಧ್ಯ ಒಡೆಯ, ಪ್ರತಿಷ್ಠಾನ ಪ್ರಭು, ರಾಜರಾಜ, ಮಹಾರಾಜ & ಶಾತವಾಹನ ಕುಲಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪಕ ಎಂಬ ಇತರ ಬಿರುದುಗಳಿದ್ದವು. ಇವನು ಪರಾಕ್ರಮಿ, ದಕ್ಷ ಆಡಳಿತಗಾರ, ಉತ್ತಮ ಪ್ರಜಾಪೋಷಕ & ಪರಧರ್ಮ ಸಹಿಷ್ಣುವಾಗಿದ್ದನು. ಅಲ್ಲದೇ ಕಲಾಪೋಷಕನೂ ಆಗಿದ್ದನು. ಕಾರ್ಲೆ, ನಾಸಿಕ್‌ & ಕನ್ಹೇರಿಗಳಲ್ಲಿ ಇವನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಾಣಗೊಂಡ ಅನೇಕ ಸ್ಮಾರಕಗಳಿವೆ. ಇವನ ತಾಯಿ ಗೌತಮಿ ಬಾಲಾಶ್ರಿ ಬರೆಯಿಸಿರುವ ನಾಸಿಕ್‌ ಶಾಸನವು ಇವನ ಪರಾಕ್ರಮ ಮತ್ತು ದಿಗ್ವಿಜಯಗಳ ಮಾಹಿತಿ ನೀಡುತ್ತದೆ.

ವಸಿಷ್ಠಿಪುತ್ರ ಪುಲಮಾಯಿ: ಸಾ.ಶ.ವ. 130-159. ಪೈಠಣ ಇವನ ರಾಜಧಾನಿ. ಕೃಷ್ಣ ಮುಖಜ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ರಾಜ್ಯ ವಿಸ್ತರಿಸಿದನು. ದಕ್ಷಿಣಾಪಥೇಶ್ವರನೆಂಬ ಬಿರುದು. ಅಮರಾವತಿ ಸ್ಥೂಪದ ನಿರ್ಮಾತೃ. ನವನಗರವೆಂಬ ಹೊಸ ರಾಜಧಾನಿಯ ನಿರ್ಮಾಣ ಮಾಡಿಸಿದನು. ಗಿರ್‌ನಾರ್‌ ಶಾಸನದಂತೆ ಇವನು ಶಕರ ರುದ್ರದಮನನಿಂದ ಎರಡು ಬಾರಿ ಸೋತ ಮಾಹಿತಿ ಲಭ್ಯ. ಅವನ ಮಗಳೊಂದಿಗೆ ವಿವಾಹವಾದನೆಂಬ ಮಾಹಿತಿ ಲಭ್ಯ. ಇವನ ನಂತರ ಶಿವಶ್ರಿ ಶಾತಕರ್ಣಿ & ಕೆಲವು ಅರಸರು ಆಳಿದರು ಶಕರ ದಾಳಿಗಳಿಂದ ಇವರ ರಾಜ್ಯ ತತ್ತರಿಸಿತ್ತು.

ಯಜ್ಞಶ್ರಿ ಶಾತಕರ್ಣಿ ಶ.ವ. 174-203. ಕೊನೆಯ ಪ್ರಬಲ ಅರಸು. ಶಕರ ಮೇಲೆ ಇವನು ವಿಜಯ ಸಾಧಿಸಿದನು. ಇನ ನಾಣ್ಯಗಳು ಗುಜರಾತ್‌, ಕಾಥೇವಾಡ, ಮಾಳವ, ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶ& ಆಂಧ್ರಗಳಲ್ಲಿ ದೊರೆತ ಕಾರಣ ಈ ಪ್ರದೇಶಗಳು ಇವನ ಆಳ್ವಿಕೆಗೆ ಒಳಪಟ್ಟಿದ್ದವು. ನಾಣ್ಯಗಳ ಮೇಲಿನ ಹಡಗು & ಮೀನಿನ ಚಿತ್ರಗಳ ಕಾರಣ ಸಮುದ್ರಗಳವರೆಗೆ ರಜ್ಯದ ಗಡಿಗಳು ವಿಸ್ತರಿಸಿದ್ದವು ಮತ್ತು ವಿದೇಶೀ ವ್ಯಾಪಾರ ವೃದ್ಧಿಸಿತ್ತು. ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮದ ಪೋಷಕನಾಗಿದ್ದನು. 

ಇವನ ನಂತರ ರಾಜ್ಯ ವಿಘಟನೆಗೊಂಡು ಪುಲೋಮ ಮತ್ತು ವಿಜಯಚಂದ್ರರ ನಡುವೆ ಹಂಚಿಕೆಯಾಯಿತು. ಪುಲೋಮನ ನಂತರ ರುದ್ರಶ್ರಿ ಶಾತಕರ್ಣಿ ಆಳಿದನು. ಇವರ ಒಂದು ಶಾಕೆಯು ಕುಂತಳ ಅಥವಾ ಬನವಾಸಿಯಲ್ಲಿದ್ದು, ಗಾಥಾಸಪ್ತಶತಿಯನ್ನು ಬರೆದಿರುವನೆನ್ನಲಾದ ಹಾಲನು ಇಲ್ಲಿಯವನು ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ. ಶಕರ ದಾಳಿಗಳು ಮತ್ತು ಕದಂಬರು, ಬಾಣರು, ಆಳೂಪರು, ಅಭೀರರು, ಇಕ್ಷ್ವಾಕುಗಳು ಮತ್ತು ಪಲ್ಲವರ ಏಳಿಗೆಯ ಕಾರಣ ಇವರ ರಾಜ್ಯ ಪತನದ ಹಾದಿ ಹಿಡಿಯಿತು. ಶಕರು ದಕ್ಷಿಣಕ್ಕೆ ವಿಸ್ತರಿಸದಂತೆ ತಡೆದುದು ಈ ಮನೆತನದ ಹಿರಿಮೆಯಾಗಿದೆ.

ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಕೊಡುಗೆಗಳು:

A.    ಆಡಳಿತ ಪದ್ಧತಿ: ಮೌರ್ಯರ ಆಡಳಿತ ಪದ್ಧತಿ ಮುಂದುವರೆಸಿದರು. ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರದ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಆಡಳಿತ  ನಡೆಸುತ್ತಿದ್ದರು. ರಾಜನೇ ರಾಜ್ಯದ ಸರ್ವೋಚ್ಛ ಅಧಿಕಾರಿ. ಎಲ್ಲಾ ಅಧಿಕಾರಗಳೂ ಅವನಲ್ಲಿ ಕೇಂದ್ರೀಕೃತವಾಗಿದ್ದವು. ಅಧಿಕಾರ ವಂಶಪಾರಂಪರ್ಯವಾಗಿತ್ತು. ಹಿರಿಯ ಮಗನಿಗೆ ಪಟ್ಟ ವಹಿಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ರಾಜಪುತ್ರರನ್ನು ಯುವರಾಜರಾಗಿ ನೇಮಕ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು & ಅವರಿಗೆ ಶಿಕ್ಷಣ ಕಡ್ಡಾಯವಾಗಿತ್ತು. ಕೆಲವು ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ರಾನಿಯರು ಆಳಿದ್ದಾರೆ. ಒಂದನೇ ಶಾತಕರ್ಣಿಯ ಮಕ್ಕಳು ಶತಶ್ರಿ & ವೇದಶ್ರಿ ಅಪ್ರಾಪ್ತರಾದ ಕಾರಣ ನಾಗನಿಕ ರಾಜಪ್ರತಿನಿಧಿಯಾಗಿದ್ದಳು. ಗೌತಮಿ ಬಾಲಾಶ್ರಿಯು ಅನೇಕ ದೇವಾಲಯ ಮತ್ತು ಬೌದ್ಧ ಗುಹಾಲಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದಾಳೆ ಹಾಗೂ ನಾಸಿಕ್‌ ಶಾಸನವನ್ನು ಇವಳೆ ಬರೆಯಿಸಿದ್ದು. ಶಾತವಾಹನರು ನಿರಂಕುಶ ಪ್ರಭುಗಳಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಅವರು ದರ್ಪಿಷ್ಠರಲ್ಲದೇ ಧರ್ಮನಿಷ್ಠರಾಗಿದ್ದರು. ಆಡಳಿತದಲ್ಲಿ ಧರ್ಮಶಾಸ್ತ್ರಗಳ ಅನುಸರಣೆ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಆಡಳಿತದ ಸಹಾಯಕ್ಕೆ ಮಂತ್ರಿ ಪರಿಷತ್‌ ಇದ್ದು ಅದರೊಂದಿಗೆ ಸಮಾಲೋಚನೆ ನಡೆಸಿ ಆಡಳಿತ ನಡೆಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಇವರು ಮೌರ್ಯರಂತೆ ಅಗಾಧ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಅಧಿಕಾರಿ ವರ್ಗವನ್ನು ಹೊಂದಿರಲಿಲ್ಲ.

ಮಂತ್ರಿಪರಿಷತ್ತಿನ ಮುಖ್ಯ ಅಧಿಕಾರಿಗಳೆಂದರೆ,

1.     ಅಮಾತ್ಯ: ಪ್ರಾಂತ್ಯಗಳ ರಾಜ್ಯಪಾಲ.

2.     ರಾಜಾಮಾತ್ಯ: ರಾಜನ ಆಪ್ತ ಸಲಹೆಗಾರ.

3.     ಮಹಾಮಾತೃ: ಮುಖ್ಯ ರಾಜಕಾರ್ಯಗಳ ನಿರ್ವಾಹಕ. ಭಿಕ್ಷುಗಳ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಕ.

4.     ಭಂಡಗಾರಿಕ: ಸರಕು-ಸಾಮಗ್ರಿಗಳ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಕ.

5.     ಹಿರಣ್ಯಕ: ಕೋಶಾಧ್ಯಕ್ಷ ಅಥವಾ ಖಜಾನೆ ಮುಖ್ಯಸ್ಥ. ಹಣಕಾಸು ವಿಭಾಗದ ಮುಖ್ಯಸ್ಥ.

6.     ಮಹಾಸೇನಾಪತಿ: ದಂಡನಾಯಕ, ಸೇನಾಡಳಿತದ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಕ.

7.     ಮಹಾಸಂಧಿವಿಗ್ರಹಿಕ: ವಿದೇಶಾಂಗ ಕಾರ್ಯಗಳು. ರಾಯಭಾರದ ಕಾರ್ಯಗಳು.

8.     ಲೇಖಕ: ರಾಜನ ಆಜ್ಞೆಗಳ ಬರವಣಿಗೆದಾರ.

9.     ನಿಬಂಧಕಾರ: ಕಛೇರಿ ದಾಖಲೆಗಳ ವ್ಯವಸ್ಥಾಪಕ.

10.  ರಾಜುಕ: ನ್ಯಾಯಾಧೀಶ. ನ್ಯಾಯ ವಿತರಣೆ ಕಾರ್ಯಗಳು.

   ಇವರಲ್ಲದೇ ಪಾರುಪತ್ಯೆಗಾರ, ಅಕ್ಕಸಾಲಿಗ, ನಾಣ್ಯಮುದ್ರಕ, ದ್ವಾರಪಾಲಕ, ಗ್ರಂಥಪಾಲಕ, ಪ್ರತಿಹಾರ, ದ್ಯೂತಕ, ನಾಡಗೌಡ & ಊರಗೌಡ ಎಂಬ ಇತರೆ ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ಇದ್ದರು. ನ್ಯಾಯಾಂಗ, ಶಿಕ್ಷಣ, ಕೃಷಿ, ರಕ್ಷಣೆ, ಕೈಗಾರಿಕೆ ಮತ್ತು ಹಣಕಾಸು ಹೀಗೆ ವಿವಿಧ ಕಾರ್ಯಗಳಿಗೆ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಇಲಾಖೆಗಳಿದ್ದವು.

   ಆಡಳಿತದ ಅನುಕೂಲಕ್ಕಾಗಿ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಜನಪದ, ಅಹರ, ವಿಷಯ, ನಿಗಮ & ಗ್ರಾಮಗಳಾಗಿ ವಿಭಜನೆ ಮಾಡಿದ್ದರು. ಅಹರಗಳ ಮುಖ್ಯಸ್ಥನಾಗಿ ಅಮಾತ್ಯನು ಕಾರ್ಯ ನಿರ್ವಹಣೆ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದನು. ಸೋಪಾರ, ಗೋವರ್ಧನ ಮತ್ತು ಮಮಲ ಎಂಬ ಮೂರು ಅಹರಗಳ ಹೆಸರುಗಳು ಕಂಡುಬಂದಿವೆ. ಪಟ್ಟಣಗಳ ಆಡಳಿತಕ್ಕೆ ನಗರಸಭೆಗಳಿದ್ದವು. ಗ್ರಾಮಗಳ ಆಡಳಿತಕ್ಕೆ ಗ್ರಾಮಸಭೆಗಳಿದ್ದವು. ಗ್ರಾಮಿಣಿ ಗ್ರಾಮದ ಮುಖ್ಯಸ್ಥನಾಗಿದ್ದು ಇವನಿಗೆ ಕರಣಿಕ & ಲೆಕ್ಕಿಗ ಎಂಬ ಸಹಾಯಕರಿದ್ದರು.

ಇವರ ಸಾಮಂತರನ್ನು ಭೋಜಕರು, ಮಹಾಬೋಜಕರು ಮತ್ತು ಮಹಾರಥಿಗಳೆಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಇವರಿಗೆ ನಾಣ್ಯ ಟಂಕಿಸುವ ಅಧಿಕಾರವಿತ್ತು.

ಸೈನ್ಯ: ಚತುರಂಗ ಬಲ. ಒಂದು ಲಕ್ಷ ಪದಾತಿ, 20 ಸಾವಿರ ಅಶ್ವಪಡೆ, 1000 ಗಜಪಡೆ ಇತ್ತು. ನೌಕಾಪಡೆಯೂ ಇತ್ತು. ಹಳ್ಳಿಗಳ ಶಾಂತಿಪಾಲನೆಗೆ ಸೈನ್ಯವಿತ್ತು.

B.    ಸಾಮಾಜಿಕ ಸ್ಥಿತಿ: ವರ್ಣಾಶ್ರಮವಿದ್ದರೂ ಕಠಿಣವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಬಹುಪತ್ನಿತ್ವ, ವಿಧವಾ ವಿವಾಹ ಮತ್ತು ಅಂತರ್ಜಾತಿ ವಿವಾಹಗಳು ರೂಢಿಯಲ್ಲಿದ್ದವು. ವಿವಿಧ ವೃತ್ತಿನಿರತರು ಇದ್ದರು. ಪಿತೃಪ್ರಧಾನ ಮತ್ತು ಅವಿಭಕ್ತ ಕುಟುಂಬ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಇತ್ತು. ಕಸುಬು ಆಧಾರಿತ ಜಾತಿ ಪದ್ಧತಿ ರೂಢಿಗೆ ಬರತೊಡಗಿತು. ವೃತ್ತಿ ಮತ್ತು ಅಂತಸ್ತು ಆಧರಿಸಿ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ನಾಲ್ಕು ವರ್ಗದ ಜನರಿದ್ದರು.

C.    ಸ್ತ್ರೀಯರ ಸ್ಥಾನ-ಮಾನಗಳು: ಅವರಿಗೆ ಗೌರವಾನ್ವಿತ ಸ್ಥಾನವಿತ್ತು. ಧಾರ್ಮಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಕಾರ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಪುರುಷನೊಂದಿಗೆ ಸಹಭಾಗಿಗಳಾಗಿದ್ದರು. ಅವರಿಗೆ ಪೂರ್ಣ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಮತ್ತು ಉನ್ನತ ಶಿಕ್ಷಣಕ್ಕೆ ಅವಕಾಶವಿತ್ತು. ರಾಣಿಯರು ಆಡಳಿತ ಮತ್ತು ದಾನದ ಕಾರ್ಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಸ್ತ್ರೀಯರಿಗೆ ಚಿತ್ರಕಲೆಯಲ್ಲಿ ಆಸಕ್ತಿಯಿತ್ತು. ಇವರದು ಮಾತೃಪ್ರಧಾನ ರಾಜವಂಶವಾಗಿತ್ತು.

D.    ಆರ್ಥಿಕ ಸ್ಥಿತಿ: ಕೃಷಿಪ್ರಧಾನ ಸಮಾಜ. ಉತ್ಪನ್ನದ 1/6 ತೆರಿಗೆ. ಬತ್ತ & ಗೋಧಿ ಪ್ರಮುಖ ಬೆಳೆಗಳು. ಭೂಮಿ ದತ್ತಿ ಪದ್ಧತಿ ರೂಢಿಯಲ್ಲಿತ್ತು. ವ್ಯವಸಾಯಾಧಾರಿತ ಕೈಗಾರಿಕೆಗಳು ಇದ್ದವು.

E.     ವ್ಯಾಪಾರ-ವಾಣಿಜ್ಯ: ಆಂತರಿಕ ಮತ್ತು ವಿದೇಶೀ ವ್ಯಾಪಾರಗಳು ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದವು. ಈ ಬಗ್ಗೆ ಗ್ರೀಕ್‌ ಅನಾಮಧೇಯನ ದಿ ಪೆರಿಪ್ಲಸ್‌ ಆಫ್‌ ದಿ ಎರಿತ್ರಿಯನ್‌ ಸೀ ಎಂಬ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ  ಮಾಹಿತಿ ಲಭ್ಯವಿಇದೆ. ವಸ್ತುಗಳ ಸಾಗಣೆಗೆ ಗಾಡಿಗಳ ಬಳಕೆ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಸರಕುಗಳ ಸಾಗಣೆಗಾಗಿ ರಾಜಮಾರ್ಗಗಳಿದ್ದವು. ಪರ್ಷಿಯ, ಗ್ರೀಸ್‌, ಆಫ್ರಿಕ ಮತ್ತು ಯೂರೋಪ್‌ ದೇಶಗಳೊಂದಿಗೆ ವಿದೇಶೀ ವ್ಯಾಪಾರವಿತ್ತು. ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿ ರೋಮನ್‌ ನಾಣ್ಯಗಳು ಅಕ್ಕಿಹಾಲೂರು, ಬನವಾಸಿ ಮತ್ತು ಚಿತ್ರದುರಗಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬಂದಿವೆ. ಭಾರತದ ವಸ್ತುಗಳಿಗೆ ದುಪ್ಪಟ್ಟು ಬೆಲೆ ಸಿಗುತ್ತಿತ್ತು. ಆಗ್ನೇಯ ಏಷ್ಯಾ ರಾಷ್ಟ್ರಗಳಲ್ಲೂ ವ್ಯಾಪಾರ ಸಂಬಂಧಗಳಿದ್ದ ಕಾರಣ ಅಲ್ಲಿ ಭಾರತೀಯ ಪರಂಪರೆ ಪ್ರಸರಿಸಿತು.

F.     ನಾಣ್ಯಗಳು: ದಿನಾರ ಮತ್ತು ಸುವರ್ಣವೆಂಬ ಚಿನ್ನದ ನಾಣ್ಯಗಳು ಹಾಗೂ ಕುಶನ &ಕರ್ಶ್ಯಪಣ ಎಂಬ ಬೆಳ್ಳಿಯ ನಾಣ್ಯಗಳು ಚಲಾವಣೆಯಲ್ಲಿದ್ದವು. ಅಲ್ಲದೇ ದ್ರಮ್ಮ, ಪಣಗಣ್ಯ ಮತ್ತು ಗದ್ಯಾಣ ಎಂಬ ತಾಮ್ರ ಮತ್ತು ಸೀಸದ ನಾಣ್ಯಗಳಿದ್ದವು. 1 ಸುವರ್ಣ = 25 ಕರ್ಶ್ಯಪಣ. ವಿವಿಧ ಚಿತ್ರಗಳು ಅವುಗಳ ಮೇಲಿದ್ದವು.

G.    ಶ್ರೇಣಿಗಳು:      ವೃತ್ತಿನಿರತರು ಮತ್ತು ವ್ಯಾಪಾರಿಗಳ ಶ್ರೇಣಿಗಳು ಇದ್ದವು. ಇವುಗಳ ಮುಖ್ಯಸ್ಥನನ್ನು ಶ್ರೇಷ್ಠಿ ಎನ್ನಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಇವುಗಳ ಕಾರ್ಯಗಳಿಗೆ ನಿಗಮಸಭೆಗಳು ಎಂಬ ಕಛೇರಿಗಳಿದ್ದವು. ತಮ್ಮದೇ ಆದ ಕಾನೂನು ಅಥವಾ ಶ್ರೇಣಿಧರ್ಮವನ್ನು ಪಾಲಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಶ್ರೇನಿಗಳಿಂದ ರಸ್ತೆಗಳ ನಿರ್ಮಾಣ, ನೀರಾವರಿ ಸೌಲಭ್ಯಗಳಂತಹ ಜನೋಪಕಾರಿ ಕಾರ್ಯಗಳು ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದವು. ಇವುಗಳು ಇಂದಿನ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳಂತೆ ಕಾರ್ಯ ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದವು. ಅವು ವಾರ್ಷಿಕ ಬಡ್ಡಿ ಆಧಾರಿತ ಸಾಲ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದವು. ಅಂದಿನ ಶ್ರೇಣಿಗಳು ನಂಬಿಕೆಗೆ ಅರ್ಹವಾಗಿದ್ದವು. ಆದ್ದರಿಂದಲೇ ದೀರ್ಘಕಾಲ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿದ್ದವು; R.C ಮಜೂಮ್‌ದಾರ್. ಇವರ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಕರ್ನಾಟಕದ ಅನೇಕ ಬಂದರುಗಳಿಂದ ರೋಮನ್ನರೊಂದಿಗೆ ವಿದೇಶ ವ್ಯಾಪಾರ ನಡೆಯುತ್ತಿತ್ತು. ಇದರಿಂದ ರೋಮ್‌ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಅಪಾರ ಸಂಪತ್ತು ಕರ್ನಾಟಕ ಮತ್ತು ಭಾರತಕ್ಕೆ ಹರಿದು ಬರುತ್ತಿತ್ತು. ಇದರ ಕುರುಹಾಗಿ 2012ರಲ್ಲಿ ಚಿಕ್ಕಮಗಳೂರು ಜಿಲ್ಲೆಯ ಅಜ್ಜಂಪುರ ತಾಲ್ಲೂಕಿನ ಹನುಮನಹಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿ ಶಾತವಾಹನರು ಮತ್ತು ರೋಮನ್ನರ ನಾಣ್ಯಗಳು ದೊರೆತಿವೆ.

H.    ಧಾರ್ಮಿಕ ನೀತಿ: ಶಾತವಾಹನ ಅರಸರು ವಿವಿಧ ಧರ್ಮಗಳಿಗೆ ಸಮಾನ ಪೋಷಣೆ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದ ಕಾರಣ ಚತುಸ್ಸಮಯ ಸಮುದ್ಧರಣ ಎಂಬ ಬಿರುದಿಗೆ ಪಾತ್ರರಾಗಿದ್ದರು. ಆದರೆ ಇವರು ವೈದಿಕ ಮತಾವಲಂಬಿಗಳಾದ ಕಾರಣ  ವೈದಿಕ ಆಚರಣೆಗಳು ಇವರ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಪುನರಾರಂಬವಾದವು. ಹಬ್ಬ-ಹರಿದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಣಿಬಲಿ ರೂಢಿಯಲ್ಲಿತ್ತು. ಭಾಗವತ ಪಂಥ ಹೆಚ್ಚು ಜನಪ್ರೀಯತೆ ಪಡೆದಿತ್ತು. ಮಾತೃದೇವತೆಯ ಆರಾಧನೆ ರೂಢಿಯಲ್ಲಿತ್ತು. ಬೌದ್ದದರ್ಮ ಉತ್ತಮ ರಾಜಪೋಷಣೆಯೊಂದಿಗೆ ಉಚ್ರಾಯವಾಗಿತ್ತು.

I.      ಸಾಹಿತ್ಯ: ಇವರ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಸಂಸ್ಕೃತ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಕೃತ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಕೃತಿಗಳ ರಚನೆ ಆಗಿದೆ. ಪ್ರಾಕೃತ ಇವರ ಅಧಿಕೃತ ಭಾಷೆಯಾಗಿದ್ದು ಇವರ ಶಾಸನಗಳು ಅದೇ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಿ ಲಿಪಿಯಲ್ಲಿ ಬರೆಯಲ್ಪಟ್ಟಿವೆ. ದೊರೆ ಹಾಲನು ಸ್ವತಃ ಕವಿಯಾಗಿದ್ದನು. ಇವನು ಗಾಥಾಸಪ್ತಶತಿ & ಸಪ್ತಶೈ ಎಂಬ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಗಾಥಾಸಪ್ತಶತಿ 700 ಶೃಂಗಾರಪದ್ಯಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಬೃಹತ್‌ ಕೃತಿಯಾಗಿದ್ದು, ಇದರಲ್ಲಿ ಶಿವ, ಗಣೇಶ ಮೊದಲಾದ ದೇವತೆಗಳ ಆರಾಧನೆಯ ಶ್ಲೋಕಗಳಿವೆ. ಗಾಥಾಸಪ್ತಶತಿಯಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಕನ್ನಡ ಪದಗಳ ಬಳಕೆಯಾಗಿದ್ದು, ಆ ಕಾಲದ ಕನ್ನಡ ಭಾಷೆಯ ಬೆಳವಣಿಗೆಯನ್ನು ಇದರಲ್ಲಿ ಗುರ್ತಿಸಬಹುದಾಗಿದೆ. ಇವರ ಕಾಲದ ಇತರೆ ಕೃತಿಗಳು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ಕರ್ತೃಗಳು:

ಕುಂದಾಚಾರ್ಯ – ಪ್ರಕೃತಸಾರ, ರಾಯಸಾರ, ಸಮಯಸಾರ, ಪ್ರವಚನಸಾರ ಮತ್ತು ದ್ವಾದಶಾನುಪ್ರೇಕ್ಷ. ಗುಣಾಡ್ಯನ ವಡ್ಡಕಥಾ ಅಥವಾ ಬೃಹತ್‌ಕಥಾ ಪೈಶಾಚ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿದೆ. ನಾಗಾರ್ಜುನನ ಶತಸಹಸ್ರಿಕ & ಮಾಧ್ಯಮಿಕಸೂತ್ರಗಳು ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿವೆ. ಸರ್ವವರ್ಮನ ಕಾತಂತ್ರ ವ್ಯಾಕರಣವು ಪಾಣಿನಿಯ ಅಷ್ಟಾಧ್ಯಾಯಿಯ ಸರಳರೂಪದ ಕೃತಿಯಾಗಿದೆ. ಕಥಾಸರಿತ್ಸಾಗರ ಕ್ಷೇಮೇಂದ್ರನ ಕೃತಿಯಾಗಿದೆ.

J.      ಕಲೆ ಮತ್ತು ವಾಸ್ತು-ಶಿಲ್ಪ: ಇವರು ಉತ್ತಮ ಕಲಾಪೋಷಕರಾಗಿದ್ದರು. ದೇವಾಲಯ, ಗುಹಾಲಯ, ಸ್ತೂಪ, ಬಸದಿ ಮತ್ತು ಚೈತ್ಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದಾರೆ. ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಬೌದ್ಧ ವಾಸ್ತು-ಶಿಲ್ಪಕ್ಕೆ ಪ್ರಥಮವಾಗಿ ಪೋಷಣೆ ನೀಡಿದವರು ಇವರೆ. ಕಾರ್ಲೆ, ನಾಸಿಕ್‌, ಕನ್ಹೇರಿ, ಅಮರಾವತಿ, ನಾಗಾರ್ಜುನಕೊಂಡ, ಭಟ್ಟಿಪ್ರೋಲು, ಘಂಟಸಾಲ, ಕೊಂಡಣ, ಅಜಂತ, ಪೈಠಣ, ಜಗ್ಗಯ್ಯಪೇಟೆ ಇನ್ನೂ ಮೊದಲಾದವು ಇವರ ಪ್ರಮುಖ ಕಲಾಪೋಷಣೆಯ ಕೇಂದ್ರಗಳಾಗಿವೆ. ಇವರು ಚೈತ್ಯ, ವಿಹಾರ ಮತ್ತು ಸ್ತೂಪಗಳೆಂಬ ಮೂರು ರೀತಿಯ ಬೌದ್ಧ ಕಟ್ಟಡಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಸುಂದರವಾದ ಜಾತಕಕತೆಗಳ ಕೆತ್ತನೆಗಳು, ಅಲಂಕಾರಿಕ ರಚನೆಗಳು ಮತ್ತು ಚಿತ್ರಕಲೆಗಳನ್ನು ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ. ಅಮರಾವತಿಯ ಸ್ತೂಪ  ಇವರ ಸ್ತೂಪಗಳಲ್ಲೆಲ್ಲಾ ಅತಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆ. ಅಜಂತಾದ 9 ಮತ್ತು 10 ನೆ ಗುಹೆಗಳಲ್ಲಿ ಇವರ ಕಾಲದ ಬುದ್ಧನ ಚಿತ್ರಕಲೆಯ ರಚನೆಗಳನ್ನು ನೋಡಬಹುದು.

   ಹೀಗೆ ಶಾತವಾಹನರು ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಐತಿಹಾಸಿಕ ರಾಜಮನೆತನವಾಗಿ ಆಳಿದ್ದಲ್ಲದೇ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕವಾಗಿಯೂ ಸಹ ಅನೇಕ ಕೊಡುಗೆಗಳನ್ನು ನೀಡಿ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಹೆಸರನ್ನು ಶಾಶ್ವತಗೊಳಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ.

 

ರೋಮನ್ನರು, ಶಾತವಾಹನರ ಇತಿಹಾಸ ಬೆಳಕಿಗೆ

Chandrashekhar Kempanna | ವಿಕ ಸುದ್ದಿಲೋಕ | Updated: 27 May 2012, 2:24 am

ಅಜ್ಜಂಪುರ: ಮೈಸೂರು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾನಿಲಯ ತರೀಕೆರೆ ತಾಲೂಕಿನ ಶಿವನಿ ಹೋಬಳಿಯ ಅನುವನಹಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿ ನಡೆಸಿದ ಉತ್ಖನನದಿಂದ ರೋಮನ್ನರು ಮತ್ತು ಶಾತವಾಹನರ ಕಾಲದ ಹಲವಾರು ವಸ್ತುಗಳು ದೊರಕಿರುವುದು ಕರ್ನಾಟಕದ ಇತಿಹಾಸಕ್ಕೆ ಇನ್ನಷ್ಟು ವಿಸ್ತಾರ ದೊರಕಿದಂತಾಗಿದೆ.

ಅನುವನಹಳ್ಳಿ, ತಡಗ ಹಾಗೂ ಬಂಗಡಕಟ್ಟೆ ಎಂಬ ಗ್ರಾಮಗಳಲ್ಲಿ ಈ ಉತ್ಖನನ ಕಾರ್ಯ ಮಾ.7 ರಿಂದ ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಳ್ಳಲಾಗಿತ್ತು. ಶನಿವಾರ ಈ ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಮಾಧ್ಯಮದವರನ್ನು ಕರೆದೊಯ್ಯಲಾಗಿತ್ತು. ಉಪಕುಲಪತಿ ಉಪಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ವಿವರ ನೀಡಿದ ಪುರಾತತ್ವ ವಿಭಾಗದ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕ ಹಾಗೂ ಉತ್ಖನನ ಕಾರ್ಯದ ನಿರ್ದೇಶಕ ಡಾ.ಎನ್.ಎಸ್.ರಂಗರಾಜು, 1990-91ರಲ್ಲಿಯೇ ಅನುವನಹಳ್ಳಿಯ ಹಾಳೂರು ಎಂಬಲ್ಲಿ ಕೃಷಿ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ರೈತ ಜಯಣ್ಣ ಎಂಬುವವರಿಗೆ ಪುರಾತನ ಕಾಲದ ಅವಶೇಷಗಳು ಪತ್ತೆಯಾಗಿದ್ದವು ಎಂದು ಹೇಳಿದರು

ಅಂದಿನಿಂದ ಹಾಳೂರಿನಲ್ಲಿ ಕ್ಷೇತ್ರಕಾರ್ಯವನ್ನು ನಡೆಸಲಾಗಿತ್ತು. ಮಾ.7ರಿಂದ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾನಿಲಯದ ಇತರ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರು, ಸಂಶೋಧನಾ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ಹಾಗೂ ಸ್ನಾತಕೋತ್ತರ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳ ಸಹಕಾರದಿಂದ ವೈಜ್ಙಾನಿಕ ಉತ್ಖನನ ಕಾರ್ಯ ನಡೆಯುತ್ತಿದೆ. ಇಲ್ಲಿನ 35 ಎಕರೆ ಜಾಗದಲ್ಲಿ ಅವಶೇಷಗಳು ದೊರೆತಿವೆ ಎಂದರು.

 

ಈ ಉತ್ಖನನ ಕಾರ್ಯದಿಂದ ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಚಿಕ್ಕಮಗಳೂರು ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ಪೂರ್ವ ಇತಿಹಾಸ ಮತ್ತು ಪ್ರಾರಂಭಿಕ ಇತಿಹಾಸದ ಕಾಲದ ಹೊಸ ಬೆಳಕನ್ನು ಚೆಲ್ಲಿದೆ. ಕ್ರಿಪೂ 1200 ರಿಂದ ಕ್ರಿಪೂ 800ರವರೆಗಿನ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಬೆಣಚುಕಲ್ಲಿನ ಸುಣ್ಣಗಳು, ಕಚ್ಚಾವಸ್ತುಗಳು, ಚಕ್ಕೆಯ ಆಯುಧಗಳನ್ನು ತೆಗೆದಿರುವ ಕೋರ್‌ಗಳು ಇಲ್ಲಿ ಹೇರಳವಾಗಿ ದೊರೆತಿವೆ. ಇದರಿಂದ ಇಲ್ಲಿ ಸೂಕ್ಷ್ಮಕಲ್ಲಿನ ಆಯುಧಗಳನ್ನು ತಯಾರಿಸುವ ಕೈಗಾರಿಕೆ ಇತ್ತೆಂದು ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ ಎಂದು ರಂಗರಾಜು ಹೇಳಿದರು.

ನವಶಿಲಾಯುಗ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಹಾಗೂ ಬೃಹತ್ ಶಿಲಾಯುಗದ ಅನೇಕ ವಸ್ತುಗಳು ಇಲ್ಲಿ ದೊರೆತಿವೆ. ಅನುವನಹಳ್ಳಿಯಿಂದ 10 ಕಿಮೀ ದೂರದ ಚನ್ನಗಿರಿ ತಾಲೂಕಿನ ಬಸವಾಪುರದಲ್ಲಿ ಬಹಳ ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ಕಬ್ಬಿಣದ ಅದಿರನ್ನು ಕರಗಿಸಿ ಮಣ್ಣಿನ ಕೊಳವೆಗಳ ಮೂಲಕ ಸಂಗ್ರಹಿಸಿರುವುದು ಕಂಡುಬಂದಿದೆ. ಇದು ಬೃಹತ್ ಶಿಲಾಯುಗದಲ್ಲಿ ಕಬ್ಬಿಣ ತಯಾರಿಸುವ ಕೈಗಾರಿಕೆ ಇರುವುದನ್ನು ತೋರಿಸಿದೆ ಎಂದು ವಿವರಿಸಿದರು.

ಶಾತವಾಹನರ ಬಹುದೊಡ್ಡ ನೆಲೆ ಇದಾಗಿದೆ ಎಂಬುದು ಉತ್ಖನನದಿಂದ ಕಂಡುಬಂದಿದೆ. ಉತ್ತಮ ಗುಣಮಟ್ಟದಲ್ಲಿರುವ ಸುಮಾರು 30 ಶಾತವಾಹನರ ನಾಣ್ಯಗಳು ಇಲ್ಲಿ ದೊರೆತಿವೆ. ಚಿತ್ರದುರ್ಗದ ಚಂದ್ರವಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿ ಈ ಹಿಂದೆ ಶಾತವಾಹನರ ನಾಣ್ಯಗಳು ಪತ್ತೆಯಾಗಿತ್ತು. ಬಳಿಕ ಇಷ್ಟೊಂದು ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ನಾಣ್ಯಗಳು ಬೇರೆ ಯಾವುದೇ ಉತ್ಖನನದಲ್ಲಿ ಪತ್ತೆಯಾಗಿಲ್ಲ. ಇದಲ್ಲದೆ ಶಾತವಾಹನರ ಕಾಲದ ಅನೇಕ ಮಡಿಕೆ ಚೂರುಗಳು, ಸುಟ್ಟ ಮಣ್ಣಿನ ಗೊಂಬೆಗಳು, ದಂತ, ಬೆಲೆ ಬಾಳುವ ಮಣಿಗಳು, ಬಳೆ ಚೂರುಗಳು ಪತ್ತೆಯಾಗಿವೆ ಎಂದು ಹೇಳಿದರು.

 

ರೋಮನ್ನರ ನಾಣ್ಯಗಳೂ ಇಲ್ಲಿ ಪತ್ತೆಯಾಗಿವೆ. 1909ರ ಚಂದ್ರವಳ್ಳಿ ಉತ್ಖನನದ ಬಳಿಕ ಇದೇ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ರೋಮನ್ನರ ನಾಣ್ಯಗಳು ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ದೊರೆತಿವೆ. ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಕಡಲ ತೀರದಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಕಂಡುಬರುತ್ತಿದ್ದ ರೋಮನ್ನರ ಅವಶೇಷಗಳು ಕರ್ನಾಟಕದ ಒಳನಾಡಿನಲ್ಲಿಯೂ ಕಂಡುಬಂದಿವೆ. ಶಾತವಾಹನರ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಗಿಡಮೂಲಿಕೆಗಳಿಂದ ಔಷಧಿ ತಯಾರಿಸಲು ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದ ಅವಶೇಷಗಳು ದೊರಕಿರುವುದು ಉತ್ಖನನದ ಮೈಲಿಗಲ್ಲಾಗಿದೆ. ರೋಮನ್ನರು ಈ ಗಿಡಮೂಲಿಕೆಗಳನ್ನು ಖರೀದಿಸಲು ಈ ಪ್ರದೇಶಕ್ಕೆ ಬಂದಿರುವ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳು ಹೆಚ್ಚಿವೆ. ಈ ಬಗ್ಗೆ ಇನ್ನಷ್ಟು ಸಂಶೋಧನೆ ನಡೆಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಈ ಸಂಶೋಧನೆಗಳು ಪೂರ್ಣಗೊಂಡರೆ ಭಾರತದ ಇತಿಹಾಸದ ಸಂಶೋಧನೆಯಲ್ಲಿ ಹೊಸ ತಿರುವು ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳಲಿದೆ ಎಂದು ವಿವರಿಸಿದರು.

ಮೈಸೂರು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾನಿಲಯದ ಉಪಕುಲಪತಿ ಪ್ರೊ.ವಿ.ಜಿ.ತಳವಾರ್ ಮಾತನಾಡಿ, ಅನುವನಹಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ನಡೆದಿರುವ ಉತ್ಖನನ ಕಾರ್ಯ ಇದಾಗಿದೆ. ಇತಿಹಾಸದ ಅನೇಕ ಮಹತ್ತರ ವಿಷಯಗಳು ಬೆಳಕಿಗೆ ಬಂದಿವೆ. ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಮೈಸೂರು ವಿವಿಯಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಉತ್ಖನನ ವಿಭಾಗವಿದ್ದು, ಇದು ವಿವಿಯ 12ನೇ ಉತ್ಖನನ ಕಾರ್ಯವಗಿದೆ. ಇಲ್ಲಿನ ಸ್ಥಳೀಯ ಜನರ ಈ ಸಂಶೋಧನಾ ಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಸಹಕಾರ ನೀಡುತ್ತಿರುವುದರಿಂದ ಇನ್ನಷ್ಟು ನೆರವಾಗಿದೆ. ಸುಮಾರು 45 ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು, ಸಂಶೋಧಕರು, 40 ಕೆಲಸಗಾರರು ಈ ಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಸಾಕಷ್ಟು ಫಲಿತಾಂಶಗಳು ಬಂದಿವೆ ಎಂದರು.

 

ಇಲ್ಲಿನ ಉತ್ಖನನ ಕಾರ್ಯಕ್ಕೆ ಯುಜಿಸಿಯಿಂದ 15 ಲಕ್ಷ ರೂ. ಅನುದಾನ ದೊರಕಿದೆ. ಉತ್ಖನನ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ಇನ್ನಷ್ಟು ಮುಂದುವರೆಸಿ ದೊರೆಯುವ ಎಲ್ಲ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಸಂರಕ್ಷಿಸಿ, ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ರಚಿಸಲಾಗುವುದು ಎಂದು ಹೇಳಿದರು. ವಿವಿಯ ಕುಲಸಚಿವ ಬಿ.ರಾಮು ಹಾಜರಿದ್ದರು.